Ooit schreef ik over sterke vrouwen in de politiek. Ik heb altijd een fascinatie voor de Gandhi's gehad. Vandaar dat ik dit artikel in de Groene Amsterdammer met meer dan doorsnee interesse las en het mijn lezers niet wil onthouden. © Joost de Vries / De Groene Amsterdammer
Familietrouw
Portret van Sonia Gandhi
Juist door formele macht te weigeren is de informele macht van Sonia Gandhi gegroeid. Ze is de onbetwiste koningmaker van India. Onlangs was ze in ons land.
Het was nogal een big deal. Sonia Gandhi, die al jaren prijkt op allerlei lijstjes van ‘machtigste mensen ter wereld’, sprak zaterdagmiddag in de aula van de Universiteit van Tilburg. Op de eerste rij zaten koningin Beatrix, prins Friso en prinses Mabel naast Ruud Lubbers en de ambassadeur van India. Daarachter een peloton hoogleraren en oud-politici als Hanja Maij-Weggen en Yvonne van Rooy. Met hulp van oud-premier Lubbers, een vriend van de Gandhi-familie, was het Nexus Instituut erin geslaagd haar een lezing te laten geven in Nederland. Meteen aan het begin van haar rede maakt ze haar excuses; ze spreekt niet vaak in het openbaar: ‘Ik heb nog een lange weg te gaan voordat ik de stereotiepe bekvechtende Indiër ben.’
Dit is bluf. Gandhi is klein van stuk. Ondanks haar hoge hakken – die kort zichtbaar zijn onder haar sari wanneer ze het trappetje naar het podium beklimt – komt ze niet ver boven het spreekgestoelte uit. Haar stem is hees, poreus. Ze spreekt zonder heftige retoriek, zonder stemverheffing of grote armgebaren. Maar juist dit integere, fragiele geeft haar gravitas. Iedereen weet wie ze is en wat ze heeft meegemaakt – alleen al door haar achternaam vertegenwoordigt ze een gewichtige familiegeschiedenis, die onlosmakelijk verbonden is met haar land. Ze is de matriarch van India’s enige dynastie. Haar echtgenoot was Rajiv Gandhi, zijn moeder was Indira Gandhi en haar vader was Jawaharlal Nehru. Zelfs al was ze zonder politieke positie – ze is fractievoorzitter van de grootste partij, de Indian National Congressparty (inc) – dan nog hadden haar woorden een enorme politieke lading.
Wellicht daarom is er ook veel waarover Gandhi niet spreekt. Over het aantal aidspatiënten in India bijvoorbeeld. Volgens recent Indiaas onderzoek zijn het er ongeveer drie miljoen; volgens onderzoek van de VN zijn het er 5,7 miljoen, wat India het land met de meeste aidspatiënten ter wereld zou maken. Ze spreekt niet over de hernieuwde troepenopbouw aan de noordgrenzen van het land. Ze spreekt niet over de armoede die in grote delen van het land heerst – de gemiddelde Indiër verdient net geen tien dollar per dag.
De boodschap die Gandhi in Tilbrug verkondigt, is er een van het omarmen van diversiteit. Door verschillende religies en culturen te respecteren, zegt ze, zorg je dat extremisme en xenofobie geen voedingsbodem krijgen.
Pas in haar late tienerjaren kwam Sonia Gandhi in contact met het land India. Sonia Antonia Maino (9 december 1946) groeide op in een conservatief gezin in Orbassano, een middenklassedorpje in Noord-Italië. Haar vader was overtuigd fascist geweest. Hij vocht voor Mussolini in Rusland, aan de zijde van de Duitse troepen en bleef Il Duce tot op het laatst, waarschijnlijk tot na de oprichting van de republiek van Salò, trouw. Als eerbetoon aan de militaire campagnes waaraan hij had deelgenomen, gaf hij zijn drie dochters Russische namen – zo ook Sonia, naar de heldin uit Dostojevski’s Misdaad en straf.
Het merendeel van het bovenstaande komt uit secundaire bronnen. Zelf spreekt ze in interviews zelden over haar vader, liever spreekt ze over haar schoonmoeder, Indira. In de Nexus-lezing citeert ze haar veelvuldig. Haar buitenlandse achtergrond is haar door haar nationalistische tegenstanders nooit vergeven, nog steeds lijkt ze het gevoel te hebben haar band met India te moeten bewijzen.
Intellectueel superieur aan haar klasgenootjes verliet ze Italië op haar zestiende, om aan een internationale school in Cambridge Engels te studeren. Daar ontmoette ze Rajiv Gandhi, die aan de universiteit studeerde. Ze trouwden in 1969. Sonia droeg op haar huwelijk een roze sari, gemaakt van katoen dat door Jawaharlal Nehru was gesponnen, toen hij in Britse gevangenschap zat.
Naar Gandhi’s eigen zeggen stond het leven van het echtpaar in geen enkele zin in het teken van politiek. Ja, haar schoonmoeder was weliswaar premier van India en ja, ze woonden bij haar in huis, maar in de praktijk was Rajiv ‘gewoon’ piloot en Sonia ‘gewoon’ huisvrouw en moeder van hun twee kinderen, Rahul en Priyanka. Op haar beurt fungeerde Indira als ‘gewone’ schoonmoeder, die geen van de verjaardagen van haar kleinkinderen miste.
Het is moeilijk voor te stellen. Het premierschap van Indira Gandhi, van 1966 tot 1977 en van 1980 tot 1984, was wellicht het meest turbulente in de bijna zestigjarige onafhankelijkheid van India. Ze startte sociale programma’s en een agrarische revolutie om het volk van voedsel te voorzien en zette tegelijkertijd een harde politiek in tegen de buurlanden China en Pakistan. Ook startte ze een nucleair programma dat tot vandaag de relatie met Pakistan bepaalt.
In 1984 werd Indira Gandhi door haar eigen bodyguards vermoord. De aanslag bespoedigde Rajivs politieke carrière. In zijn moeders tweede ambtsperiode was hij haar naaste politieke adviseur geworden en nu bood Indira’s partij, de inc, hem het premierschap aan. Sonia smeekte hem het niet te doen, uit vrees voor zijn leven; uit plichtsbesef accepteerde Rajiv de functie.I
In de vijf jaar die Rajiv Gandhi regeerde, voerde hij een ander beleid dan zijn moeder. Hij haalde diplomatieke banden aan met de VS, opende de Indiase markt voor het Westen en startte grootschalige technische, innovatieve projecten. Met recht wordt hij verantwoordelijk gehouden voor de it-boom, die vandaag nog steeds zorgt voor de economische groei van India. Op 21 mei 1991, terwijl hij op verkiezingscampagne was, kwam Rajiv om, toen een zeventienjarig meisje, met banden met de Tamil Tijgers, zichzelf voor zijn voeten opblies.
Sinds de dood van Rajiv ligt de bal bij Sonia. Direct na de aanslag trok ze zich terug uit het publieke leven. Pas in 1998, toen de inc kelderde in de peilingen, keerde ze terug. Ze werd gekozen tot partijvoorzitter en leidde de partij naar de verkiezingsoverwinning van 2004, met een agenda van sociale hervormingen en detente met Pakistan. Net als haar schoonmoeder en haar echtgenoot wist Sonia massaal de stem van de lagere middenklasse te winnen. Ze werd gevraagd premier te worden, maar bedankte voor de eer en wees de econoom Manmohan Singh voor de functie aan.
Zaterdag noemde Gandhi herhaaldelijk haar schoonmoeder als haar politieke mentor. Toch kan het verschil in perceptie van macht niet groter zijn. Indira wilde koste wat kost de macht behouden. Toen zij in 1975 werd beschuldigd van verkiezingsfraude en duizenden demonstranten haar ontslag eisten, riep Indira de noodtoestand af en regeerde ze nog twee jaar per decreet, autocratisch, ondersteund door het leger. Het gevolg was dat haar partij versplinterde en ze van haar electoraat vervreemdde.
Sonia Gandhi nam precies de tegenovergestelde houding aan. Juist door in 2004 de formele macht te weigeren heeft ze een informele macht die het premierschap waarschijnlijk overstijgt. Ze is koningmaker. Ze heeft invloed zonder politieke verantwoordelijkheid, waardoor ze tegelijkertijd de politieke nalatenschap van de Gandhi-dynastie waarborgt. Zonder vuile handen geen smet op Gandhi’s blazoen.
Misschien is Sonia Gandhi’s rol nog wel groter. Het weggeven van de macht is een daad die dichter bij Mahatma Gandhi dan bij Indira Gandhi staat. Ze sluit haar lezing af met te zeggen dat ze ooit trouw zwoer aan één familie, ‘maar vandaag omarmt mijn trouw een grotere familie – India, mijn land’. Al hing ze aan haar rokken, meer dan haar schoonmoeder ooit kon, maakt Sonia Gandhi aanspraak op de titel moeder des vaderlands.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten