Boekbespreking

Vandaag verscheen er op de website van MoreTXT, bureau voor tekst en redactie op het gebied van kunst, cultuur en lifestyle, een prachtige recensie van

WEG VAN MIJN MOEDER

Afgelopen zaterdag was ik in Rotterdam voor de feestelijke presentatie van de eerste roman van mijn vriendin Ellen ten Bruggencate, een boek waarvan de titel minstens voor drie interpretaties vatbaar is: Weg van mijn moeder. De roman, uitgegeven door Uitgeverij Aspekt, werd ten doop gehouden in boekhandel Amesz in de Rotterdamse wijk Kralingen, waar een groot gedeelte van het boek zich afspeelt. Ellen mocht daar meteen meer dan vijftig exemplaren signeren.

Ik heb dit boek van heel dichtbij geboren zien worden. Toen ik Ellen in 2005 leerde kennen, wist ze alleen nog dat ze een boek wilde schrijven over haar eigen herinneringen en het leven van haar moeder, die tijdens de Tweede Wereldoorlog als verzetsstrijdster actief was geweest voor het illegale dagblad Trouw. In de jaren die volgden heeft ze keihard gewerkt om het verhaal dat ze in haar hoofd had zo op te schrijven dat het ook voor buitenstaanders interessant zou zijn. En ze heeft zich met verve van die taak gekweten: het resultaat is geen navelstaarderige autobiografie zoals je die zo vaak leest van debutanten die denken dat ze Anne Frank wel even kunnen overtreffen, maar een deels waargebeurde, deels fictieve roman – een oorlogsroman, een historische roman, of misschien wel een ontwikkelingsroman – die een prachtig verhaal vertelt in een eenvoudige, trefzekere stijl. Met gebruikmaking van eigen herinneringen en historische feiten vertelt Ellen een verhaal waarin iedereen die ooit volwassen is geworden zich kan herkennen, een verhaal over die moeizame weg van kind tot volwassene – soms ontroerend, soms schrijnend, soms vertederend, soms bevrijdend.

Weg van mijn moeder, de titel zegt het al, gaat over twee vrouwen, een moeder en een dochter, in grofweg drie fases van de geschiedenis. Daar is ten eerste de jonge Puck, een kind dat slim is, grote verwachtingen heeft van het leven, maar die ook al vaak met teleurstellingen moet bekopen. We leren ook haar moeder kennen: een vrouw die soms wat harteloos overkomt vanuit het gekozen kinderperspectief, een moeder die zich door haar jonge dochter maar niet laat begrijpen. Die streng is, geen begrip heeft voor haar gevoelige dochter, en die vooral bezig is met haar carrière als kinderarts. En dan is er de volwassen Puck, de verteller. Een vrouw die inmiddels een eigen gezin heeft, een volwassen zoon, en voor de dood van haar moeder komt te staan. Zij blikt in het boek terug op haar eigen leven én op dat van de vrouw die haar moeder was. Die vrouw zien we ten slotte óók, al ver voordat ze Puck op de wereld zette: de moeder voordat ze trouwde en kinderen kreeg - een jonge, fanatieke verzetsvrouw die wist wat ze wilde en stond voor wat ze deed.

Pucks moeder heeft haar oorlogsverleden als verzetsvrouw in de doofpot gestopt. Min of meer letterlijk: haar geheimzinnige herinneringen zitten veilig opgeborgen in “het kistje met de gouden hoeken” dat altijd prominent in de kamer staat, maar dat tijdens Pucks jeugd nooit open gaat. Als een verleden dat altijd aanwezig is maar halsstarrig wordt verzwegen, of verdrongen.

Puck zelf, als slachtoffer van die zwijgzaamheid, kan maar op één manier die lijn in de geschiedenis doorbreken: door zelf wél op zoek te gaan naar het verleden, door open te schroeven wat er open te schroeven valt, en door met open ogen óók op haar eigen kindertijd te durven terugblikken.

Waar Ellen dan heel erg sterk in blijkt, is in het blootleggen van de zenuwen van menselijke relaties. Ook al spreekt de volwassen Puck met waardering en begrip over de verzetsvrouw die haar moeder als jonge vrouw was, met terugwerkende kracht is de kleine Puck in haar daarmee nog altijd niet bevrijd van de knellende band met haar moeder. De volwassen Puck mag nu dan weten waarom haar moeder in haar jeugd handelde zoals ze handelde, dat vergoelijkt haar gedrag voor de kleine Puck geenszins.

Kennis laat zich herijken, steeds opnieuw – er is vandaag de dag niemand meer die gelooft dat de aarde plat is – maar met herinneringen en gevoelens ligt het anders; die laten zich niet zomaar overschrijven. De kleine Puck blijft in Weg van mijn moeder voortdurend onwetend, onzeker, gekwetst. De volwassen Puck kan al dat kinderverdriet hooguit inbedden in hoofdstukken die relativering en troost bieden; maar ze kan níet de kleine Puck met terugwerkende kracht troosten. De volwassen Puck zien we groeien; ze leert als volwassene steeds beter met verleden en heden om te gaan. Maar de kleine Puck koopt niets voor die kennis. Als lezer gun je het kind zo dat ze haar latere inzichten tóen al had gehad. Maar tegelijkertijd, juist omdat wij weten wat zij nog niet weet, kunnen we een beetje om haar onwetendheid glimlachen. De kennis van de volwassen Puck maakt de beleving van de jonge Puck verteerbaar. Wij weten immers, en naarmate het verhaal vordert weten we dat steeds meer, hoe onmachtig haar moeder eigenlijk zélf was. In die zin kan ontwikkeling troost bieden.

Maar andersom geldt het ook: al dat verdriet van de kleine Puck, in flashbacks door de zoektocht naar het verleden heen geweven, geeft een schrijnend randje aan al die opgedane ontdekkingen en openbaringen van de volwassen Puck. Want met al die kennis heeft ze het kinderverdriet nog niet zomaar uit haar lijf geschud. Van je verleden kom je nooit echt los.

Ik zou iedereen willen aanraden Weg van mijn moeder te lezen. Het schetst een prachtig beeld van het ondergrondse Nederland in de oorlogsjaren, Rotterdam in de tijd van de Wederopbouw, en ons land anno nu, aan het begin van de eenentwintigste eeuw. Maar wat ik nog veel bijzonderder vind: het boek vertelt een prachtig verhaal over de ontwikkeling van jong, onbegrijpend meisje tot zelfstandige, volwassen vrouw, los – of weg – van haar moeder. Dat maakt het boek voor mij zo geslaagd.

UPDATE FOTO'S

 23 november 2010: Hoeiboei
  3 september 2009: Echo
  5 september 2009: Algemeen Dagblad 
  9 september 2009: De Ster
10 september 2009: Boekhandel Amesz
19 september 2009: Trouw
30 september 2009: Uitgeverij Aspekt
              5 mei 2010: toBeMagazine
**********************************************